زمانی که آیه ۲ سوره ملک نازل شد:
الَّذِی خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَیَاهَ لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا ۚ وَهُوَ الْعَزِیزُ الْغَفُورُ
خدایی که مرگ و زندگانی را آفرید که شما بندگان را بیازماید تا کدام نیکوکارتر (و خلوص اعمالش بیشتر) است و او مقتدر و بسیار آمرزنده است.
سئِلَ النَّبىُّ صلی الله علیه و آله عَنْ قَوْلِهِ: «اَ یُّـکُمْ اَحْسَنُ عَمَلاً» فَقالَ: اَ یُّـکُمْ اَحْسَنُ عَقْلاً، ثُمَّ قالَ صلی الله علیه و آله: اَتَمُّکُمْ عَقْلاً وَ اَشَدُّکُمْ لِلّهِ خَوْفا وَ اَحْسَنُکُمْ فیما اَمَرَ اللّه ُ عَزَّوَجَلَّ بِهِ وَ نَهىعَنْهُ نَظَرا وَ اِنْ کانَ اَقَلَّکُمْ تَطَوُّعا
از پیامبر صلی الله علیه و آله از معنى آیه «[تا بیازماید] کدامیک عملتان بهتر است» پرسیدند. فرمودند: یعنى کدامیک عاقل‌ترید. سپس فرمودند: مقصود، کسى است که عقلش کامل‌تر، از خدا بیمناک‌تر و در امر و نهى خداوند دقیق‌تر است؛ هر چند مستحبّاتش کمتر باشد.
🔍 یعنی از نشانه‌های تکامل عقل ترس از خدا و رعایت امر به معروف و نهی از منکر خداوند است. کما اینکه مکرر در قرآن تقوا ملاک پذیرفته شدن اعمال و نیز نشانه اهل بهشت و نعمات آن ذکر شده است.
از زمانی که در نهج البلاغه متوجه شدم تقوا همان حمد مورد نظر خداوند است (+) و اینکه خداوند می‌فرماید اهل سپاسگزاری اندک‌اند، فلذا اینکه خداوند می‌فرماید مرگ و زندگی را خلق کردم برای اینکه بیازمایم کدامیک از شما عملتان احسن است، از جهتی سپاسگزاران را اندک می‌داند، پس همانا کار بسیار سخت است. بسیار سخت.
قبل از اینکه درباره این حدیث پیامبر بنویسم این حدیث را هم از حضرت علی علیه السلام دیدم که بد ندیدم پیوست کنم به حدیث پیامبر از جهت تعریف عقل و عاقل: «لَیْسَ الْعاقِلُ مَنْ یَعْرِفُ الْخَیْرَ مِنَ الشَّرِّ وَ لکِنَّ الْعاقِلَ مَنْ یَعْرِفُ خَیْرَ الشَّرَّیْنِ.»
عاقل، آن نیست که خوب را از بد تشخیص دهد. عاقل، کسى است که از میان دو بد، آن را که ضررش کمتر است، بشناسد.
سپس این حدیث از امام محمد باقر علیه السلام را دیدم که باز درباره عقل و تکامل عقل در آخرالزمان است: «إِذَا قَامَ قَائِمُنَا ، وَضَعَ اللّه‌ُ یَدَهُ عَلى رُؤُوسِ الْعِبَادِ ، فَجَمَعَ بِهَا عُقُولَهُمْ وَکَمَلَتْ بِهِ أَحْلامُهُمْ»
هنگامى که قائم ما قیام کند، خداوند، دستش را بر سر بندگان مى‌‌نهد و عقل‌هاى ایشان را با آن، جمع مى‌‌کند و خِرَدهایشان با او کامل مى‌‌شود.
خلاصه اینطوری.